روان‌شناسی اخلاقی کنجکاوی

نویسنده: ایلهان اینان، لانی واتسن، دنیس ویتکوم، صفیه ییت

مترجم: یاسر پوراسماعیل

کتاب روانشناسی اخلاقی کنجکاوی، ویرایش ایلهان اینان، لانی واتسن، دنیس ویتکوم و صفیه ییت، یکی از جامع‌ترین و نوآورانه‌ترین کاوش‌ها در حوزه روانشناسی اخلاقی احساسات است که کنجکاوی را نه تنها به عنوان یک انگیزه شناختی، بلکه به مثابه یک فضیلت اخلاقی و ابزاری برای رشد فردی و اجتماعی بررسی می‌کند. این کتاب که در سال ۲۰۱۸ توسط انتشارات رومن اند لیتلفیلد منتشر شده و اکنون با ترجمه‌ای روان و دقیق به فارسی در دسترس قرار گرفته، مجموعه‌ای چندرشته‌ای از مقالات فیلسوفان، روان‌شناسان و متخصصان آموزشی را گردآوری کرده تا ابعاد اپیستمولوژیک، روانشناختی، اخلاقی و تربیتی کنجکاوی را از زوایای جهانی کاوش کند. ایلهان اینان، استاد فلسفه دانشگاه کوچ استانبول، لانی واتسن، پژوهشگر دانشگاه اوکلاهما، دنیس ویتکوم، استاد دانشگاه وسترن واشنگتن، و صفیه ییت، کاندیدای دکترای فلسفه و آموزش دانشگاه کلمبیا، با همکاری یکدیگر، خواننده را به سفری فکری دعوت می‌کنند که نشان می‌دهد کنجکاوی چگونه می‌تواند پلی میان نادانی و دانش، بی‌تفاوتی و همدلی، و حتی خودخواهی و عدالت باشد. این اثر برای دانشجویان فلسفه، روان‌شناسان، معلمان، والدین و هر کسی که می‌خواهد زندگی کاوشگرانه‌تری داشته باشد، منبعی تحول‌آفرین است.

کتاب با مقدمه‌ای جذاب آغاز می‌شود که کنجکاوی را به عنوان حالتی ذهنی توصیف می‌کند که توجه را بر ناشناخته‌ها متمرکز می‌سازد و با زبان و مفاهیم مفهومی بیان می‌شود. بخش اول، به طبیعت کنجکاوی می‌پردازد: کوین مولگان در «علاقه، پرسش‌ها و دانش» رابطه کنجکاوی با پرسش‌گری را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه کنجکاوی، موتور محرک دانش است. ایلهان اینان در «کنجکاوی، حقیقت و دانش» استدلال می‌کند که کنجکاوی، تمایلی اپیستمولوژیک به حقیقت است که بدون آن، شناخت انسانی ناقص می‌ماند. نناد میشه‌ویچ در «کنجکاوی، اشیاء و انواع آن» اشکال متنوع کنجکاوی – از کنجکاوی اپیستمولوژیک تا اخلاقی – را طبقه‌بندی می‌کند و تأکید می‌ورزد که کنجکاوی، اشیاء ناشناخته را به عنوان اهداف نمایشی قرار می‌دهد. بخش دوم، ابعاد اخلاقی کنجکاوی را کاوش می‌کند: کنت دانینگتون دیدگاه‌های مسیحی پیشامدرن را مرور می‌کند و نشان می‌دهد چگونه کنجکاوی در سنت‌های دینی، گاهی فضیلت و گاهی گناه تلقی شده است. صفیه ییت در «کنجکاوی به عنوان فضیلت فکری» کنجکاوی را به عنوان فضیلتی اخلاقی و فکری معرفی می‌کند که می‌تواند به رشد شخصی و اجتماعی کمک کند، و آن را با رساله کارشناسی ارشد خود در دانشگاه بوغازیچی پیوند می‌زند. ایان جیمز کید در «پرسش‌های درست؟ کنجکاوی کنفوسیوسی و پرورش خود اخلاقی» نشان می‌دهد چگونه کنجکاوی در فلسفه کنفوسیوس، ابزاری برای خودپروری اخلاقی است و پرسش‌گری درست را کلیدی برای عدالت می‌داند.

بخش سوم، جنبه‌های روانشناختی کنجکاوی را تحلیل می‌کند: کاترین ایورینو و همکاران در «ساخت و اعتبارسنجی مقیاس کنجکاوی پرسش‌گر» ابزاری روانشناختی برای اندازه‌گیری کنجکاوی ارائه می‌دهند و نشان می‌دهند چگونه این ویژگی را می‌توان پرورش داد. دنیس ویتکوم در «نقش‌های اپیستمولوژیک کنجکاوی» نقش کنجکاوی در فرآیندهای شناختی مانند درک و تمایز را برجسته می‌کند و تأکید می‌ورزد که کنجکاوی، پلی میان علاقه، تمایل و فهم است. نویسندگان همچنین به تأثیر زبان بر شکل‌گیری کنجکاوی، تاریخچه آن، و نقشش در آموزش می‌پردازند: چگونه معلمان می‌توانند کنجکاوی را در دانش‌آموزان برانگیزند، به ویژه در علوم، تا انگیزه یادگیری را افزایش دهند. کتاب با دیدگاه‌های جهانی – از غرب تا شرق – غنی شده و نشان می‌دهد کنجکاوی نه تنها فردی، بلکه اجتماعی است و می‌تواند به حل مسائل اخلاقی مانند نابرابری یا بی‌عدالتی کمک کند. نثر مقالات روشن، استدلالی و پر از مثال‌های واقعی است، و هر فصل با پرسش‌هایی برای تأمل پایان می‌یابد تا خواننده را به کاوش شخصی وادارد.

این کتاب خلأ ادبیات اخلاقی را پر می‌کند و کنجکاوی را به عنوان احساسی مثبت معرفی می‌کند که می‌تواند به همدلی، نوآوری و عدالت منجر شود. برای مخاطب ایرانی، جنبه‌های تربیتی آن به ویژه ارزشمند است؛ زیرا با سنت‌های آموزشی اسلامی مانند تأکید بر «طلب علم» همخوانی دارد و می‌تواند در کلاس‌های درس یا خانواده‌ها اعمال شود. روانشناسی اخلاقی کنجکاوی نه تنها به شما می‌گوید کنجکاوی چیست، بلکه آموزش می‌دهد چگونه آن را پرورش دهید تا زندگی معنادارتر و اخلاقی‌تری بسازید.