جایزه ادبی من بوکر؛ افتخار بزرگ ادبیات انگلستان
در جهان ادبیات، برخی جوایز هستند که نه‌تنها جایزه‌ای مادی به همراه دارند، بلکه شأنی ادبی، اعتباری جهانی و افقی تازه پیشِ‌روی نویسنده می‌گشایند. جایزه من بوکر یا همان جایزه بوکر از جمله این جوایز است که در دنیای ادبیات داستانی، چون چراغی فروزان می‌درخشد.
تاریخچه‌ای از درخشش بوکر
جایزه بوکر نخستین‌بار در سال ۱۹۶۹ بنیان‌گذاری شد. هدف اصلی این جایزه، تجلیل از رمان‌نویسانی بود که در قلمرو کشورهای مشترک‌المنافع، ایرلند و زیمبابوه آثاری شاخص خلق کرده‌اند. با گذشت زمان، دامنه این جایزه گسترش یافت و از سال ۲۰۱۴، نویسندگان انگلیسی‌زبان از سراسر جهان، صرف‌نظر از ملیتشان، امکان رقابت برای دریافت این جایزه را پیدا کردند.
نام این جایزه تا سال‌ها با شرکت سرمایه‌گذاری Man Group گره خورده بود و به همین دلیل، به «من بوکر» شهرت یافت. اما امروز تنها با عنوان Booker Prize شناخته می‌شود.
روند انتخاب و اعطای جایزه بوکر چگونه است؟
انتخاب برنده بوکر فرایندی دقیق، فشرده و کاملاً حرفه‌ای است. ابتدا رمان‌های واجد شرایط توسط ناشران برای داوران ارسال می‌شود. هیئت داوران که متشکل از نویسندگان، منتقدان ادبی، استادان دانشگاه، روزنامه‌نگاران و شخصیت‌های فرهنگی است، پس از مطالعه و بحث‌های فراوان، فهرست بلندی از نامزدها (Longlist) منتشر می‌کند.
سپس فهرست کوتاه‌تری (Shortlist) که معمولاً شامل شش نویسنده است اعلام می‌شود. در نهایت، در مراسمی رسمی که در لندن برگزار می‌شود، نام برنده نهایی اعلام می‌گردد. برنده بوکر مبلغی معادل ۵۰٬۰۰۰ پوند دریافت می‌کند و کتابش با استقبال گسترده‌ای در سطح جهانی روبه‌رو می‌شود.
فهرست درخشان برندگان جایزه بوکر
در طول بیش از نیم قرن، نویسندگان برجسته‌ای موفق به دریافت جایزه بوکر شده‌اند. نام برخی از آنان در تاریخ ادبیات ثبت شده است:
· جی.ام. کوتسیا (۱۹۸۳ و ۱۹۹۹) – زندگی و زمانه مایکل ک. و بی‌آبرویی (Disgrace)
نویسنده‌ای که با نگاهی تیزبین، استعمار، اخلاق، و روان انسان را کاویده است.
· مارگارت اتوود (۲۰۰۰ و ۲۰۱۹ - مشترک) – آدم‌کش کور (The Blind Assassin) و وصیت‌ها (The Testaments)
صدای فمینیستی و آینده‌نگر ادبیات کانادا که جامعه را در آیینه داستان روایت می‌کند.
· یان مارتل (۲۰۰۲) – زندگی پای (Life of Pi)
داستانی شاعرانه و فلسفی درباره بقا، ایمان، و طبیعت انسان.
· هیلاری منتل (۲۰۰۹ و ۲۰۱۲) – تالار گرگ (Wolf Hall) و نیاور جسم‌ها را (Bring Up the Bodies)
تنها زن نویسنده‌ای که دوبار موفق به دریافت این جایزه شده است، با رمان‌هایی تاریخی درباره توماس کرامول.
· برناردین اواریستو (۲۰۱۹) – دختر، زن، دیگر (Girl, Woman, Other)
این جایزه به طور مشترک با مارگارت اتوود به او اهدا شد و او را به نخستین زن سیاه‌پوست برنده بوکر تبدیل کرد.
حمایت بنیاد خیریه کرنک‌استارت؛ تغییری تاریخی در مسیر بوکر
در ژوئن ۲۰۱۹، یکی از مهم‌ترین تغییرات در ساختار مالی و پشتیبانی جایزه بوکر رخ داد. بنیاد خیریه Crankstart که توسط سر مایکل موریتس (سرمایه‌گذار و کارآفرین ولزی‌تبار) و همسرش هریت هیمن اداره می‌شود، حمایت مالی از جایزه بوکر را به‌طور رسمی برعهده گرفت.
این بنیاد، که تمرکز آن بر آموزش، هنر و عدالت اجتماعی است، تضمین کرد که بوکر همچنان مستقل، آزاد از نفوذهای سیاسی و اقتصادی، و در خدمت ادبیات ناب باقی بماند. بنیاد Crankstart به وضوح اعلام کرد که مایل نیست نامش در عنوان جایزه ذکر شود؛ به همین دلیل، نام «من بوکر» به «بوکر» بازگشت و اصالت فرهنگی آن بیش از پیش حفظ شد.
جایگاه بوکر در میان جوایز ادبی جهان
جایزه بوکر در کنار نوبل ادبیات، از معتبرترین جوایز ادبی جهان به شمار می‌رود. برخلاف نوبل که نگاهی جهانی و غیررمان‌محور دارد، بوکر تمرکز خود را بر رمان انگلیسی‌زبان نهاده است. برنده شدن این جایزه اغلب به معنای جهشی بزرگ در فروش کتاب، ترجمه به زبان‌های مختلف و شناخته شدن در سطح جهانی است.
نویسندگان ایرانی و جایزه بوکر
با آنکه زبان انگلیسی در ایران زبان غالب نیست، اما نویسندگان ایرانی‌تباری مانند کامیلا شمس، آذر نفیسی و فاطمه بوتو گهگاه در فهرست‌های بلند یا میان مخاطبان بوکر مطرح شده‌اند. امید آن می‌رود که روزی نویسنده‌ای با ریشه ایرانی، با اثری به زبان انگلیسی، افتخار کسب این جایزه را برای ایران به ارمغان آورد.
سخن پایانی: بوکر، آیینه جهان داستان
در جهانی پرآشوب که گاه صداها در هیاهو گم می‌شوند، جوایزی مانند بوکر چراغی هستند برای دیده شدن صداهایی تازه، متفاوت و اثرگذار. بوکر بیش از یک جایزه، بستری برای گفتگو میان ملت‌ها، روایت دردها، رؤیاها و تجربه‌های انسانی است.
اگر عاشق ادبیات هستید، پیگیری فهرست سالانه بوکر می‌تواند نه‌تنها شما را با نویسندگانی نوآور و خوش فکر آشنا کند، بلکه زاویه‌ای تازه به جهان و خود شما ببخشد.